Gluten İntoleransı Ve Çölyak Hastalığı Hakkında Bilinmesi Gerekenler Nelerdir?
Gluten, buğday, arpa ve çavdar gibi tahıllarda bulunan bir protein grubudur.
Hamura elastikiyet kazandırarak ekmek ve hamur işlerinin kabarmasını sağlar.
Çölyak Hastalığı Nedir?
Çölyak hastalığı, bağışıklık sisteminin glutene karşı aşırı tepki verdiği otoimmün bir hastalıktır.
Gluten tüketildiğinde ince bağırsakta hasar oluşur ve besin emilimi bozulur.
Gluten İntoleransı Nedir?
Gluten intoleransı, çölyak hastalığına benzer belirtiler gösterse de bağırsağa kalıcı hasar vermez.
Teşhis için çölyak testleri negatif çıkar, ancak gluten diyetten çıkarıldığında belirtiler düzelir.
Gluten İntoleransı ve Çölyak Hastalığı Arasındaki Farklar Nelerdir?
Gluten intoleransı ve çölyak hastalığı, gluten içeren gıdalara vücudun verdiği olumsuz tepkilerdir, ancak birbirlerinden farklı durumlardır.
Çölyak Hastalığı
Çölyak, genetik yatkınlığı olan bireylerde gluten (buğday, arpa, çavdarda bulunan bir protein) tüketimiyle tetiklenen otoimmün bir hastalıktır.
Bağışıklık sisteminin, glutene karşı aşırı tepki verdiği bir otoimmün hastalıktır.
Gluten, bağırsaklarda hasara yol açar ve villüslerin (besin emilimini sağlayan yapılar) düzleşmesine neden olur. Bu durum besin emilim bozukluğu, vitamin/mineral eksiklikleri ve uzun vadede ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir.
Kesin teşhis için kan testleri ve biyopsi gereklidir.
Ömür boyu kesinlikle glutensiz beslenmek zorunludur.
Gluten İntoleransı (Non-Çölyak Gluten Hassasiyeti - NCGS)
Çölyak hastalığından farklı olarak, otoimmün bir reaksiyon içermez ve bağırsaklara kalıcı zarar vermez.
Glutene karşı duyarlılık sonucu sindirim sorunları ve diğer semptomlar görülür.
Çölyak testleri negatif çıkmasına rağmen, glutensiz beslenme ile semptomlar düzelir.
Buğday Alerjisi
Buğday proteini (gluten dahil) nedeniyle bağışıklık sistemi aşırı tepki verir.
Cilt döküntüleri, nefes darlığı, mide rahatsızlığı gibi belirtiler ortaya çıkabilir.
Genellikle çocuklarda görülür ve zamanla düzelebilir.
Belirtileri Nelerdir?
Çocuklarda glutenle ilişkili rahatsızlıklar (çölyak hastalığı ve gluten intoleransı) yetişkinlere göre farklı belirtiler gösterebilir.
Erken teşhis ve doğru diyet yönetimi, çocuğun büyüme-gelişmesi için kritik öneme sahiptir.
Klasik Belirtiler:
Kronik ishal veya kabızlık
Karın şişliği, gaz, ağrı
Kilo alamama ve kilo kaybı
Büyüme geriliği
Kas zayıflığı, kemik gelişiminde gecikme
İştahsızlık, kusma
Atipik (Daha Az Görülen) Belirtiler:
Demir eksikliği anemisi (geçmeyen kansızlık)
Yorgunluk ve halsizlik
Baş ağrısı ve migren
Boy kısalığı
Ergenlik gecikmesi
Diş minesi bozuklukları
Davranış değişiklikleri (huzursuzluk, sinirlilik, öğrenme güçlüğü)
Egzama, kaşıntı, deri döküntüleri (Dermatitis herpetiformis)
Ağız içinde aftlar
Kas ve eklem ağrıları
Vitamin yetersizlikleri
Bazı çocuklar belirti göstermeden de çölyak hastası olabilir. Bu yüzden ailesinde çölyak öyküsü olan çocuklar düzenli olarak taranmalıdır.
Çölyak Hastalığı Olan Çocuklarda Boy Kısalığı Sıklığı Nedir?
Çölyak hastalığı olan çocukların yaklaşık %10-15’i sadece boy kısalığı şikayetiyle doktora başvurmaktadır. Bu çocuklarda, klasik çölyak belirtileri (ishal, karın ağrısı, kilo alamama gibi) görülmez, bu durum teşhis ve tedavide geçikmeye neden olur.
Çölyak hastalığında bağırsaklarda besin emilimi bozulduğu için özellikle demir, çinko, D vitamini ve kalsiyum eksikliği yaşanabilir. Bu da çocuğun büyüme ve gelişimini olumsuz etkileyerek boy kısalığına neden olabilir.
Boyu kısa olan çocuklarda çölyak hastalığı saptanıp glutensiz diyet başlandıktan 6-12 ay sonra boy uzama hızı normale döner.
Tedavi edilmezse, kalıcı boy kısalığı ortaya çıkar.
Eğer bir çocukta belirgin bir neden olmaksızın büyüme geriliği veya boy kısalığı varsa, çölyak hastalığı açısından test yapılması önerilir. Özellikle ailesinde çölyak hastalığı öyküsü olan çocuklarda çölyak hastalığı mutlaka test edilmelidir.
Çölyak Hastalığının Teşhisi Nasıl Konur?
Kan Testleri: Çölyak hastalığında Anti-tTG IgA/IgG, EMA IgA, DGP IgG gibi testler yapılır.
Bağırsak biyopsisi: Kesin tanı koymak için bağırsaktan doku örneği alınır. Çölyak teşhisi için en kesin yöntemdir.
Eliminasyon Diyeti: Gluten intoleransı için, gluteni bir süre beslenmeden çıkarıp semptomların düzelip düzelmediği gözlemlenir.
Genetik testler (HLA-DQ2/DQ8 genleri): Ailesinde çölyak hastalığı olan çocuklar için kullanılabilir.
Çocuğun testlerden önce gluten tüketmeye devam etmesi önemlidir. Aksi takdirde test sonuçları yanlış çıkabilir.
Çocuklarda Çölyak ve Gluten İntoleransı Nasıl Yönetilir?
Glutensiz diyet: Çölyak teşhisi konulursa, ömür boyu kesinlikle glutensiz beslenme gereklidir.
Gluten içeren gıdalardan kaçınılmalıdır:
Buğday, arpa, çavdar içeren ekmek, makarna, bisküvi, bulgur, irmik ve unlu mamuller
İşlenmiş gıdalar (etiketler dikkatle okunmalı)
Besin değeri yüksek gıdalar tüketilmeli:
Sebze, meyve, et, balık, yumurta, baklagiller, yumurta, süt ve süt ürünleri doğal olarak glutensizdir
Glutensiz tahıllar (pirinç, kinoa, mısır, karabuğday)
Vitamin ve mineral eksiklikleri kontrol edilmelidir.
Çocuklarda Glutensiz Beslenme İçin İpuçları Nelerdir?
Okul ve kreşlerde öğretmenlere bilgi verilmelidir.
Evde ve dışarıda gluten bulaşmasına dikkat edilmelidir (örneğin aynı ekmek kızartıcısı veya bıçak kullanılmamalıdır).
Gluten içermeyen sağlıklı atıştırmalıklar hazırlanmalıdır.
Çocuğun psikolojik olarak desteklenmesi önemlidir, çünkü sosyal hayatta zorlanabilir.
Sonuç olarak, erken teşhis ve doğru beslenme ile çölyak hastaları sağlıklı bir yaşam sürdürebilir. Çocuklarda gluten hassasiyeti ve çölyak hastalığı büyüme-gelişmeyi etkileyebilir.
Ankara Çocuk Endokrinoloji Uzmanı olarak, çocuğunuzun sağlıklı büyümesi için size rehberlik etmekten mutluluk duyarız. Daha fazla bilgi için bizimle iletişime geçebilirsiniz!
