İlk Adet Kanaması (Menarş) Nedir?
Kızlarda ilk adet kanaması, tıpta "menarş" olarak adlandırılır ve kız çocuklarının ilk kez adet görmesi anlamına gelir. Ergenlik sürecinde vücutta birçok hormon değişiklikleri yaşanır ve müteakiben ilk adet kanaması görülür. İlk adet kanaması, bir kız çocuğun hayatının en önemli dönüm noktasıdır.
İlk adet kanaması, ergenlik gelişimi için çok önemli bir göstergedir. İlk adet kanaması, kızlarda üreme sisteminin olgunlaşmaya başladığını gösterir. Ayrıca ilk adet kanaması, vücudun potansiyel olarak gebe kalabileceğini ve hamileliği sürdürebilecek olgunluk seviyesine ulaştığının sinyalini vermektedir.
İLK ADET KANAMASI KAÇ YAŞINDA GÖRÜLÜR?
İlk adet kanaması, genellikle 10 ile 16 yaşları arasında başlamaktadır. Ülkemizde 12-13 yaşları arasında (ortalama 12,5 yaşında) meydana ilk adet kanaması meydana gelmektedir. İlk adet kanaması başlaması için, yeterli vücut yağ yüzdesine ulaşılması (genellikle toplam vücut kütlesinin yaklaşık %17'si) gerekmektedir.
İlk adet kanaması başlama yaşını, genetik faktörler, çocuğun sağlık durumu, çocuğun beslenme durumu, sosyoekonomik koşullar, ailedeki kadınların ilk adet kanama yaşı ve hatta mevsim bile etkileyebilmektedir.
İLK ADET KANAMASININ NE ZAMAN BAŞLAYACAĞI TAHMİN EDİLEBİLİR Mİ?
İlk adet kanaması, genellikle 10 ile 16 yaşları arasında başlamaktadır. Ülkemizde 12-13 yaşları arasında (ortalama 12,5 yaşında) meydana ilk adet kanaması meydana gelmektedir. Kızların %98’inde, 15 yaşından önce ilk adet kanaması başlamış olmaktadır.
Kız çocuklarında ilk adet kanamasının ne zaman başlayacağını kesin olarak tahmin etmek mümkün değildir. Ancak bazı bilgiler ve belirtiler sayesinde İlk adet kanamasının ne zaman olacağı yaklaşık bir tahmin yapabilir:
Kızlarda ergenliğin başladığının ilk işareti, çoğunlukla meme büyümesidir. Ancak çok sık olmasa da ergenlik, kasık kıllanması ile de başlayabilir. Kız çocuklarında meme büyümesi başladıktan yaklaşık 2-3 yıl sonra ilk adet kanaması görülür. Kasık kıllanması başladıktan yaklaşık 1-2 yıl sonra da ilk adet kanaması görülebilir.
İlk adet kanamasının başlama yaşında, genetik faktörler çok önemlidir. Ailedeki kadınlarda ilk adet kanaması başlama yaşı, çocuğun da ilk adet kanaması yaşını genellikle etkiler. Kızların yaklaşık %50’si, aile genetiğine uygun yaşlarda olarak ilk adet kanamasını görürler.
İlk adet kanamasının yaklaştığının işareti, vajinadan akıntı gelmesidir. Genellikle vajinal akıntılar, ilk adet kanamasından yaklaşık 3-6 ay önce gerçekleşir. Bu akıntı ince-hafif yapışkan veya kalın-yapış yapış olabilir. Akıntının rengi berrak, beyaz veya kirli beyaz olabilir.
Kasık-koltukaltı kıllanmasının artması, ter kokusu, saçlarda yağlanma, kalçalarda genişleme, belde incelme, yüz-vücutta sivilcelerde artma, hafif veya şiddetli karın ağrıları, ruh halinde dalgalanmalar, sinirlilik, yorgunluk gibi duygusal değişiklikler, ilk adet kanamasının yakında başlayacağını gösterebilir.
İlk adet kanamasından kısa bir süre önce baş ağrısı, karında şişkinlik, karında kramp şeklinde ağrılar, sırt ve bacak ağrıları, memelerde hassasiyet ve ağrı ve yorgunluk görülmeye başlayabilir.
Ergenlik bulguları başlayan kızlarda, hızlı boy uzaması başladıktan yaklaşık 6-12 ay sonra, ilk adet kanaması başlamaktadır. Özellikle hızlı boy uzamasının yavaşlaması, ilk adet kanamasının yakında olabileceğini gösterebilir.
Kızlarda kemik yaşı 12-12,5 yaş olduğunda, genellikle ilk adet kanaması başlamaktadır. Bu nedenle ergen kızların kemik yaşının değerlendirilmesi hem ilk adet kanaması yaşını hem de boy uzama potansiyelini ortaya koyması acısından değerlidir.
İLK ADET NASIL OLMAKTADIR?
Dünya çapında 1,8 milyar insan adet görmektedir; bu hayatın doğal, sağlıklı ve normal bir parçasıdır.
İlk adet kanamasından, kızlarda doğurganlığın ve üreme yeteneğinin başlangıcının bir göstergesidir.
İlk adet kanamasının ne zaman ve nasıl başlayacağını tahmin etmek mümkün değildir. İlk adet kanaması, tuvalet sonrasında veya herhangi bir zamanda iç çamaşırına kahverengiden parlak kırmızıya kadar değişen renklerde kan gelmesi şeklinde olabilmektedir.
İlk adet kanaması, her çocukta farklı şekilde olabilir. Bazı kızlarda ilk adet kanaması, hafif başlar, daha sonra yoğunlaşır ve bitmeden önce tekrar hafif hale gelebilir.
İlk adet kanaması, genellikle birkaç gün sürer (3-7 gün ortalama 5 gün) ve kanamanın miktarı kişiden kişiye değişebilir. İlk adet kanaması sırasında her kızın ped ihtiyaçı farklılık gösterebilir, ancak genelde günde 3-6 ped kullanmaktadır. Kanamanın yoğunluğuna ve kişinin rahatına bağlı olarak ped sayısı değişebilir. İlk adet döneminde, düzenli olarak ped değiştirmek ve hijyen kurallarına dikkat etmek önemlidir. Ancak günde 6-8’den fazla ped kullanımı gerektirecek kadar adet kanaması olursa mutlaka uzman hekime başvurulmalıdır.
İlk adet kanaması sonrasında adet döngüleri 21-45 gün aralığında olmaktadır. Bu süreçte 21 günden kadar kısa veya 45 günden daha uzun süren düzensiz adet dönemleri meydana gelebilir. İlk 1-2 yıl adet düzensizliği normaldir. İlk adet kanamasından yaklaşık 2-3 yıl sonra adet kanamaları düzenli hale gelecektir.
Birçok kızda, özellikle adet kanamsının ilk birkaç gün kramp şeklinde şiddetli ağrılar olmaktadır. Bol sıvı tüketmek, dengeli beslenmek, düzenli egzersiz ve stresten uzak durmak, adet döneminin daha rahat geçirmesine yardımcı olabilir. Ayrıca karın ağrılarını hafifletmek için karına sıcak su torbası veya sıcak havlu konabilir veya sıcak duş alınabilir. Ancak ağrı çok fazla ise, ibuprofen (Pedifen®, Iburamin® vs) veya naproksen (Apranax®, Naprosyn® vs) kullanılabilir.
KIZLARI İLK ADET KANAMASINA NASIL HAZIRLAMAK GEREKİR?
Kızları ilk adet kanamasına hazırlamak için, hem fiziksel hem de duygusal olarak onlara destek olunmalıdır. Bu süreçte;
Fiziksel Hazırlık:
Bilgilendirme: Yaşına uygun bir dil kullanarak kademeli ve açık bir şekilde, kızlara adet kanamasının ne olduğu, neden olduğu ve normal bir süreç olduğu hakkında doğru ve açıklayıcı bilgiler verilmelidir. Çizgi filmler, kitaplar veya özel olarak hazırlanmış materyaller bu konuda yardımcı olabilir. Çocuklara özetle; rahimin kapalı yumruğu kadar olduğu ve kanamanın rahimin içindeki astarından olduğu (sadece yumruğun iç kısmından) olduğunu açıklanmalıdır. Yoksa bıçak kesiği şeklinde kontrolsüz ve fazla bir kanama olmadığı açıklanmalıdır. Adet kanaması esnasında toplam 3 yemek kaşığı (ya da 4 - 12 çay kaşığı) kadar kanama olduğu kızlara mutlaka anlatılmalıdır. Gerekirse bir kapta üç yemek kaşığının ne olduğunu ve kanamanın çok fazla olmadığını gösterilmelidir.
Ped Kullanımı: Farklı ped türleri kızlara gösterilmeli, nasıl kullanılacağı ve neden önemli olduğunu anlatılmalıdır. Gerekirse pratik uygulama yapılmalıdır. Aksi halde yanlış kullanımdan dolayı problemler ortaya çıkabilir. Kızlara özellikle adet pedinin her 4-6 saatte bir veya nemli hissettiğinde değiştirilmesi gerektiğini de açıklanmalıdır.
Hijyen: Adet döneminde kişisel temizliğin önemi anlatılmadır. Düzenli olarak duş almanın ve temiz iç çamaşırı giymenin önemini açıklanmalıdır.
Beslenme: Dengeli beslenmenin önemi açıklanmalı ve çocuklar bu konuda desteklenmelidir.
Düzenli Egzersiz: Hem fiziksel hem de duygusal gelişimi çok olumlu etkileri olacaktır.
Adet Seti: Kızlar ilk adet kanaması başladığında evde olmayıp okul gibi dış mekânlarda olabilir. Bu nedenle ergenlik bulguları ilerlemiş olan kızların sırt çantası veya el çantasında adet kitleri her zaman bulundurulmalıdır. Adet kitlerinde başlıca, birkaç ped, temiz iç çamaşırı, kirli iç çamaşırlarını koyabilecek bir çanta ve birkaç adet alerjik olmayan mendil olmalıdır.
Duygusal Hazırlık:
Açık iletişim: Soruları sabırla cevaplanmalı ve duyguları anlamaya çalışılmalıdır. Herhangi bir konuda çekinmeden danışabileceğini hissettirilmelidir.
Normalleştirme: Adet kanamasının doğal ve normal bir süreç olduğu vurgulanmalıdır. Kızların utanmasına gerek olmadığı belirtilmelidir.
Destek: Adet döneminde çocukların yaşayabileceği fiziksel ve duygusal değişimler hakkında çocuğa yeterli bilgi verilmelidir. Bu dönemde çocuğa destek olunacağı özellikle anlatılmalı ve çocuğun asla yalnız kalmayacağı özellikle çocuğa vurgulanmalıdır.
Örnek Olunmalı: Anneler, kendi adet döneminin de normal bir süreç olduğunu anlatarak çocuğa örnek olmalıdır. Böylece kızların daha rahat olmasına yardımcı olunabilir.
İLK ADETTEN SONRA ÇOCUK NE KADAR UZAR? BOY UZAMASI NE ZAMAN TAMAMLANIR?
Genellikle kızlar 11 - 12 yaşları arasında ergenlik büyüme atağı yaparak 14 - 15 yaşına geldiğinde de yetişkin boyuna ulaşır. Kızların çoğu, adet görmeye başladıktan 2 - 3 yıl sonra yetişkin boylarına ulaşmaktadır.
İlk adet kanamasından sonra kızların boyları, genellikle ortalama 5 - 10 santimetre uzar. Ancak, boy uzaması kişiden kişiye önemli ölçüde (1-21 cm) değişebilmektedir. Genellikle ilk adet kanaması, ne kadar küçük yaşta başlamışsa o derece fazla uzamakta ve ne kadar geç yaşta adet başlamışsa da o derece az uzamaktadır. İlk adet kanamasının geciktiği her 1 yıl için çocuğun boyu, yaklaşık 0,35 cm artmaktadır.
KIZ ÇOCUKLARINDA BOY UZAMASININ TAMAMLANDIĞI NASIL ANLAŞABİLİR?
Kızların çoğunda, ilk adet kanaması başladıktan yaklaşık 2-2,5 yıl sonra boy uzaması tamamlanmış olur. Ancak ilk adet kanaması, boy uzamasının durduğunun veya yakında duracağının tek göstergesi değildir. Bir kızın boy uzamasının tamamlandığının veya yakında tamamlanacağının diğer işaretleri:
Erişkin kadınlarda sahip oldukları gibi koltuk altı ve kasık kıllanması oluşmuş ise,
Erişkin kadınların sahip oldukları gibi meme, kalça ve dış genital yapıları gelişmiş ise,
Başta yüz şekli olmak üzere yetişkin kadın görünümüne sahip ise,
Son 1 yıl veya daha uzun süredir boy çok az uzamış yada uzamamış ise kız çocuğunun boy uzamasının tamamlandığı düşünülebilir.
İLK ADET KANAMASI KAÇ YAŞINDAN ÖNCE OLURSA ERKENDİR?
İlk adet kanaması, genellikle 10 - 16 yaşları arasında başlamaktadır. İlk adet kanamasının, 10 yaşından önce başlaması erkendir.
İLK ADET KANAMASI NEDEN ERKEN OLUR?
İlk adet kanaması başlama yaşını, genetik faktörler, çocuğun sağlık durumu, çocuğun beslenme durumu, sosyoekonomik koşullar, ailedeki kadınların ilk adet kanama yaşı ve hatta mevsim bile etkileyebilmektedir. İlk adet kanamasının, 10 yaşından önce başlaması erken olmasının nedenleri çeşitlidir:
Genetik Faktörler: 10 yaşından önce İlk adet kanaması olan kızların olduğu ailelerde, ilk adet kanamasının erken görülme riski artmaktadır.
Beslenme: Sağlıklı beslenme, vücut yağ oranı ve sağlık durumu, ergenlik dönemindeki hormon düzeylerini etkileyebilir. Özellikle aşırı kilolu veya obez kızlarda, ilk adet kanamasının erken görülme riski (yaklaşık 1,7 kat) artmaktadır. Fazla şekerli içecek tüketen çocukların, ilk adet kanamasının daha erken olduğu bildirilmiştir. Diğer taraftan 3-5 yaşları arasında çok fazla hayvansal protein tüketen çocuklarda, ilk adet kanamasının daha erken görüldüğü saptanmıştır.
Hormon Problemleri: Erken ergenlik gibi vücutta hormon seviyelerindeki değişiklikler, ilk adet kanamasının erken başlamasında etkili olmaktadır. Bazı problemlerde vücutta artan kadınlık hormonu (östrojen) üretimi ilk adet kanamasının erken görülme riski artmaktadır.
Fiziksel Aktivite: Fiziksel aktivitenin az olması ve hareketsiz yaşam tarzı, hormon düzeylerini etkileyerek ilk adet kanaması görülme yaşını etkileyebilir.
Çevresel Etmenler: Endokrin Bozucu Kimyasal maddeler gibi çevresel olumsuz faktörlere kız çocuklarının maruz kalması, hormon dengesini bozarak ilk adet kanamasının erken görülme riski arttırabilmektedir.
Psiko-sosyal Faktörler: Aile içi stres, evlat edinme ve üvey ebeveyniyle yaşama gibi çok çeşitli faktörler ve olumsuz sosyal çevre gibi faktörler hormon dengesini bozarak ilk adet kanamasının erken görülme riski arttırabilmektedir. Kentsel ortamlarda yetişen kızlar, kırsal ortamlarda yetişenlere kıyasla daha erken yaşta ilk adet kanamasını yaşamaktadır. Diğer taraftan yüksek sosyoekonomik statüye sahip ailelerin kızları, daha düşük sosyoekonomik statüye sahip ailelerin kızlarına kıyasla daha erken yaşta ilk adet kanamasını yaşamaktadır.
İLK ADET KANAMASININ KÜÇÜK YAŞTA ERKEN BAŞLAMASININ (10 YAŞINDAN ÖNCE) SAKINCALARI NELERDİR?
İlk adet kanaması yaşıtlarından önce başlayan kızlarda, çok çeşitli sağlık problemlerinin ortaya çıkma riski vardır. İleriki yaşamda ortaya çıkabilecek bu problemler, kız çocuğunun erişkin yaşamını olumsuz etkileyebilir ve geç kalmak geri dönüşümsüz problemlere neden olabilir. Bu nedenle memesi büyümeye başlayan ve ergenliğe giren her kız çocuğu erken adet görme olasılığı nedeniyle kontrol edilmelidir.
İlk adet kanamasının küçük yaşta olmasının neden olabileceği başlıca problemler:
Erişkin Boyu Kısa Kalabilir: İlk adet kanaması küçük yaşta olursa, büyüme kıkırdaklarının erken kapanmasına ve erişkin boyunun kısa olmasına neden olabilir. Çalışmalarda adet görme yaşının erkene kaydığı her 1 yıl için, erişkin boyunun ortalama 0,35-0,76 cm daha kısa olacağını ortaya koymaktadır. Diğer taraftan ilk adet yaşı erken olan kızların yaklaşık %10’unun boyu, 153 cm altında olmaktadır.
Psiko-sosyal Problemler Ortaya Çıkabilir: Erken ergenliğe giren ve ilk adet kanaması erken olan kızlarda psiko-sosyal problemler daha sık görülmektedir. Başlıca kaygı, depresyon, yeme bozuklukları, kendini beğenmeme, özgüveninin azalması ve cinsellik konularında kaygılar sık görülmektedir. İlk adet kanaması erken olan kızlarda stres ve depresyon, madde kullanımı ve intihar problemleri daha sık görülür.
Davranış Problemleri Görülür: İlk adet kanaması erken olan kızlar daha karamsar ve sinirli olup, daha agresif davranışlar gösterebilmektedirler. Ayrıca sigara ve alkol kullanma gibi kötü alışkanlıklara sahip olma olasılıkları daha yüksektir.
Adet Problemleri Görülebilir: Adet düzensizliği, sık adet olma vs gibi adet problemleri görülebilir.
Obezite Riski Yüksektir: İlk adet kanaması erken olan kızların, ileriki yaşlarında kilolu olması olasılığı yüksektir. Örneğin 12 yaşından adet gören kızların, erişkin olunca obez olma riski yaklaşık 2 kat fazladır. Diğer taraftan obez kız çocuklarının, erken adet görme ve erişkin yaşlarda obez olma riski de fazladır.
İnsülin Direnci Gelişimine Neden Olabilir: İnsülin direnci, genellikle obezite ile birlikte olup, erken ergenlik gelişiminde de aracı bir rolde oynadığı düşünülmektedir. Erken adet görmek, ileriki yaşlarda insülin direnci gelişme riskini 3 kat arttırır. Diğer taraftan insülin direnci, Metabolik Sendrom ve Kalp-Damar Hastalıkları gelişme riskini arttırır.
Metabolik Sendrom İle İlişkilidir: Metabolik Sendrom, obezite, kan basıncı yüksekliği, kan şekeri ve lipit problemleri ile giden tehlikeli bir tablodur. Bu tabloya sahip çocukların ileriki yaşamda kalp krizi, felç ve şeker hastalığı gelişme riski yüksektir. İlk adet kanaması erken olan kızlarda, 20-30 yaşlarında obezite, kan şekeri yüksekliği ve tansiyon problemlerinin fazla olduğu görülmüştür. Bu nedenlerden dolayı erken yaşta adet görmek, erişkin yaşamda Metabolik Sendrom gelişmesi ile ilişkili olabilir.
Karaciğer Yağlanması Önemlidir: İlk adet kanaması erken olan kızlarda, karaciğer yağlanması ile ilişkili bulunmuştur. Erken adet gördüğü her 1 yıl için karaciğer yağlanması riskini %10 artmaktadır.
Tip 2 Diyabet Gelişimine Neden Olabilir: İlk adet kanaması erken olan kızlarda , Tip 2 Diyabet gelişme riskinin 2-3 kat arttığı gösterilmiştir.
Kalp-Damar Hastalıkları Gelişebilir: Kalp-Damar Hastalıkları, dünya çapında bir numaralı ölüm nedenidir. Birçok çalışmada, erken adet görme ile Kalp-Damar Hastalıkları arasında ters bir ilişki olduğunu göstermiştir. İlk adet kanaması yaşı ne kadar düşük ise, Kalp-Damar Hastalıkları gelişme riskinin o derecede yüksek olduğu saptanmıştır. Kalp-Damar Hastalıkları gelişme riski, 13 yaşında ilk adeti başlayan kızlarda en düşük iken, 10 yaşında başlayanlarda en yüksek bulunmuştur. Diğer taraftan, adet görme yaşının erkene kaydığı her 1 yıl için, ölüm olasılığı %3 artmaktadır.
Kanser Gelişme Riskinde Artışa Neden Olabilir: Erken yaşta adet görme ile Meme Kanseri gelişmesi arasında bir ilişki saptanmıştır. Adet görme yaşının erkene kaydığı her 1 yıl için, Meme Kanseri gelişme riskinin %5 arttığı saptanmıştır. Bir çalışmada, geç adet gören kızlarla karşılaştırıldığında erken adet gören kızlarda, meme kanseri geliştirme riskinin %23 daha yüksek olduğunu göstermiştir. Küçük yaşta adet görenlere göre, geç adet görenlerde rahim (endometriyum) Kanseri gelişme riskinin %32 daha düşük olduğu görülmüştür.
İLK ADET KAÇ YAŞINDAN SONRA OLURSA GEÇTİR?
İlk adet kanamasının, 16 yaşına kadar başlamaması geç olarak kabul edilmektedir.
İLK ADET KANAMASI NEDEN GEÇ (16 YAŞINDAN SONRA) OLUR?
İlk adet kanamasının geç olması birçok faktörden kaynaklanabilir. Genetik problemler, hormon problemleri, beslenme bozuklukları, stres ve aşırı fiziksel aktivite gibi etmenler İlk adet kanamasının geç olmasına neden olabilir.
İLK ADET KANAMASININ GEÇ BAŞLAMASININ (16 YAŞINDAN SONRA) SAKINCALARI NELERDİR?
İlk adet kanamasının geç olan kızlarda, mineral yoğunluğunu azalttığı, buna bağlı olarak kemik erimesinin (osteoporoz) ve yaşamın ilerleyen dönemlerinde kırık riskinin arttığı gösterilmiştir. Ayrıca geç adet gören kızlarda, Alzheimer hastalığı geliştirme riskinin de arttığı gösterilmiştir.
